نقشه‌ی اطلس کره زمین بر روی پوسته تخم شترمرغ؛ اثری ۵۲۰ ساله از دوران آغاز اکتشافات جغرافیایی
احمد احمدی
یکی از کهن ترین کرههای جغرافیائی شناخته شده جهان، بر روی دو نیم پوسته تخم شترمرغ طراحی شده و قدمتی نزدیک به ۵۲۰ سال دارد. این اثر کم نظیر، که به نام «کرۀ تخم شترمرغ» شناخته می شود، در حدود سال ۱۵۰۴ میلادی ساخته شده و به باور شماری از پژوهشگران، توسط هنرمندی که احتمالاً تحت تأثیر لئوناردو داوینچی بوده، طراحی شده است.
این کره کوچک که ابعادی به اندازۀ یک گریپ فروت دارد، نخستین بار در سال ۲۰۱۲ میلادی در نمایشگاه نقشههای لندن به یک خریدار ناشناس فروخته شد. سپس به دست محقق بلژیکی مستقل، استفان میسین (Stefaan Missinne) سپرده شد تا اصالت و قدمت آن را بررسی کند.
میسین با بهره گیری از تکنولوژی توموگرافی کامپیوتری (CT scan) و روش تأریخ گذاری رادیوکربن (C-14) بر روی پوستۀ شترمرغ، قدمت این اثر را به سال ۱۵۰۴ میلادی نسبت داده است. او طی شش سال تحقیق، جزئیات مربوط به نقشه نگاری، مواد سازنده، تکنیکهای حکاکی و نامهای جغرافیائی روی کره را بررسی کرده و نتایج تحقیقات خود را در مجله معتبر The Portolan، نشریۀ انجمن نقشه برداری واشنگتن (Washington Map Society)، منتشر کرده است.
این کره جغرافیائی، تصویر نسبی ئی از سه قاره شناخته شده در آن زمان (اروپا، آسیا و آفریقا) و بخش هائی از دنیای جدید، یعنی قارۀ آمریکا را نشان می دهد. تنها هفت نام جغرافیائی در نیم کره غربی درج شده اند. شمال قاره آمریکا (یعنی مناطق امروزی کانادا، ایالات متحده و مکزیک) به شکل مجموعه ئی از جزایر پراکنده و بی نام تصویر شده، اما در بخش جنوبی آن، نام هائی چون:
Mundus Novus (دنیای جدید)،
Terra de Brazil (سرزمین برازیل)،
Terra Sanctae Crucis (سرزمین صلیب مقدس)،
به چشم می خورند.
علاوه بر آن، عناصر تزئینی و اسطوره ئی مانند کشتی ها، امواج پرخروش، جانوران دریائی افسانه ئی، ملوان غرق شده و جمله مشهور لاتینی HIC SVNT DRACONES به معنای «اینجا اژدهایان استند» نیز بر روی آن حک شده اند—عبارتی که در قرون وسطی برای اشاره به سرزمینهای ناشناخته و خطرناک به کار می رفت.
میسین همچنین احتمال می دهد که این کره، نمونۀ اولیه ئی برای ساخت کره هانت-لنوکس (Hunt-Lenox Globe) بوده باشد—یکی از نخستین کرههای فلزی دنیا، که امروزه در کتابخانه عمومی نیویورک نگهداری می شود. شباهتهای ساختاری و سبکی این دو کره، به ویژه در جزئیات نقشه و خطاطی، فرضیه تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم کارگاه لئوناردو داوینچی بر این اثر را تقویت می کند.
سخنان نغزی از پرچمن